Στη σημερινή δύσκολη εποχή, κατά την οποία ο ανθρώπινος οργανισμός βάλλεται καθημερινά από άκρως επικίνδυνους εχθρούς, έχει περισσότερο από ποτέ ανάγκη από συμμάχους. Ένας τέτοιος βιολογικός σύμμαχος είναι και το σάλιο, το οποίο αποτελεί και ένα φυσικό «τείχος προστασίας» για τον οργανισμό.
του Δρ. Γιώργου Κοντακιώτη
Το σάλιο αποτελεί το έκκριμα εκατοντάδων μικρών και μεγάλων σιελογόνων αδένων (παρωτίδα, υπογνάθιοι και υπογλώσσιοι αδένες). Ο όγκος του εκκρινόμενου σάλιου, κατά τη διάρκεια ενός εικοσιτετραώρου, κυμαίνεται μεταξύ 750 και 1200 ml. Το 90% του σάλιου παράγεται κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ κατά τη διάρκεια του ύπνου η έκκριση είναι πολύ μικρότερη.
Το σάλιο αποτελείται από 99,5% περίπου νερό και 0,5% από ανόργανα και οργανικά συστατικά. Το pH του κυμαίνεται μεταξύ 5,2 και 7,8.
Τα ανόργανα συστατικά που το αποτελούν είναι κυρίως ηλεκτρολύτες, όπως ιόντα καλίου, νατρίου, χλωρίου και διττανθρακικά ιόντα. Σε μικρότερη ποσότητα, περιέχει φωσφορικά ιόντα και ιόντα ασβεστίου, μαγνησίου και ιωδίου.
Ως προς τα οργανικά συστατικά, αυτά είναι ένζυμα, όπως η πτυαλίνη (αμυλάση), η λυσοζύμη, η καλλικρεΐνη, η αλκαλική φωσφατάση κ.λπ., πρωτεΐνες (φωσφοπρωτεΐνες και γλυκοπρωτεΐνες), αντισώματα, συγγολητινογόνα του συστήματος ΑΒΟ, ορμόνες, αυξητικοί παράγοντες, παράγοντας αδρανοποίησης του ιού του AIDS.
Ο ρόλος του σάλιου
Το σάλιο παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην παρεμπόδιση της εισόδου μικροοργανισμών στον οργανισμό μας. Επιπλέον:
- Συμβάλλει στη διατήρηση της γενικής υγείας, διότι αποτελεί μέρος της άμυνας του οργανισμού κατά των μικροβίων.
- Συμβάλλει στη διατήρηση της στοματικής υγείας, διότι δρα άμεσα ως προστατευτικός παράγοντας κατά της τερηδόνας, της περιοδοντίτιδας και των λοιμώξεων του βλεννογόνου του στόματος. Έμμεσα αποτελεί παράγοντα προστασίας, καθώς η έλλειψη στοματικής υγείας ίσως συσχετίζεται με γενικές νόσους, όπως οι καρδιαγγειακές νόσοι, ο σακχαρώδης διαβήτης, η ενδοκαρδίτιδα, ο πρόωρος τοκετός, αλλά και η νόσος Alzheimer και η άνοια.
Για παράδειγμα, η λυσοζύμη είναι ένα ένζυμο που υπάρχει στο σάλιο, αλλά και στα δάκρυα και στον ιδρώτα, η οποία καταστρέφει το κυτταρικό τοίχωμα των βακτηρίων και, έτσι, συμβάλλει στην άμυνα του οργανισμού. Ασκεί μικροβιοκτόνο δράση έναντι θετικών κατά Gram μικροοργανισμών, ενώ δρα κατά της πεπτιδογλυκάνης των μικροοργανισμών αυτών και είναι αποτελεσματικό έναντι στον στρεπτόκοκκο Mutans.
- Επιπλέον, διευκολύνει τη μάσηση, την κατάποση και την ομιλία, αφού λειτουργεί ως λιπαντικό για τη στοματική κοιλότητα, προκειμένου να μπορούμε να μιλάμε, να καταπίνουμε, ακόμα και για να εφυγραίνονται τα χείλη μας.
- Χάρη στη μηχανική δράση-πλύση, απομακρύνονται υπολείμματα τροφών, μικροοργανισμοί που προκαλούν πλάκα και τερηδόνα, καθώς και παλιά κύτταρα του βλεννογόνου, με αποτέλεσμα η στοματική κοιλότητα να αυτοκαθαρίζεται συνεχώς.
- Παίζει σημαντικό ρόλο στη γεύση, λόγω της διατήρησης της λειτουργικής ακεραιότητας των γευστικών καλύκων, βοηθώντας να αναγνωρίσουν τόσο τη γεύση, όσο και την υφή της τροφής.
- Συμβάλλει μερικώς στην πέψη, βοηθώντας στη διάσπαση υδατανθράκων, με το ένζυμο πτυαλίνη.
Τέλος, περιέχει στοιχεία που συνδράμουν στον επουλωτικό μηχανισμό στοματικών τραυμάτων.
Ξηροστομία
Η ξηροστομία, δηλαδή η μειωμένη ροή σάλιου, μπορεί να οφείλεται σε φάρμακα, ακτινοβολίες ή γεροντική ξηροστομία, αυτοάνοσα νοσήματα με εκδήλωση στο στόμα, όπως το Σύνδρομο Sjόgren (ξηροστομία, ξηροφθαλμία), η λειχήνα κ.λπ., προκαλώντας ενόχληση, δυσφορία και ερεθισμούς του στοματικού βλεννογόνου. Ως αποτέλεσμα, σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, επιβάλλεται η σχολαστική υγιεινή του στόματος.
Σε περιπτώσεις ξηροστομίας, συνιστάται η κατανάλωση άφθονου νερού, η μάσηση τσίχλας ή καραμέλας για τη διέγερση των σιελογόνων αδένων, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη η συνταγογράφηση υποκατάστατων σάλιου (τεχνητό σάλιο).
Καλό θα ήταν να αποφεύγουμε το κάπνισμα, τον καφέ, το αλκοόλ, καθώς και τις πικάντικες τροφές.
Πώς να διατηρήσουμε ένα υγιές στόμα
Μόνο με το σάλιο, ωστόσο, το στόμα δεν αυτοκαθαρίζεται εντελώς από τα βακτήρια, τα οποία με τον καιρό επικάθονται και σχηματίζουν την πλάκα. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη η συστηματική και συνεπής φροντίδα της στοματικής υγείας, έτσι ώστε να αποφευχθούν ασθένειες, όπως τερηδόνα, ουλίτιδα, περιοδοντίτιδα και απώλεια δοντιών:
- Προσεκτικό βούρτσισμα των δοντιών 2-3 φορές ημερησίως, μετά από κάθε γεύμα (με την οδοντόβουρτσα να έχει κλίση 45 μοίρες, με κατεύθυνση προς τα ούλα) και, συγχρόνως, βούρτσισμα της γλώσσας με την οδοντόβουρτσα ή με ειδικό καθαριστή γλώσσας.
- Χρήση προϊόντων στοματικής υγιεινής. Οδοντόκρεμα, προσαρμοσμένη όμως ανάλογα με τις ανάγκες του στόματος κάθε ατόμου. Για παράδειγμα, διαφορετική για ευαισθησίες, αιμορραγία ούλων, εγκύους, παιδιά, έτσι ώστε να έχει στοχευμένη δράση. Θυμηθείτε να αλλάζετε την οδοντόβουρτσά σας τακτικά, κάθε τρεις ή τέσσερις μήνες, ώστε να είναι αποτελεσματική. Καθάρισμα με οδοντόβουρτσα-οδοντόκρεμα της οδοντοστοιχίας και απολύμανση της κάθε βράδυ.
- Καθαρισμός με μεσοδόντια βουρτσάκια ή με νήμα, ιδιαίτερα αν τα δόντια είναι συνωστισμένα.
- Χρήση αντισηπτικών διαλυμάτων, μόνο εάν και όποτε ο οδοντίατρος το κρίνει απαραίτητο, κατά περίπτωση. Η χρήση των στοματικών διαλυμάτων χωρίς προηγούμενο βούρτσισμα δεν έχει αποτελέσματα, παρά μόνο πολύ πρόσκαιρα.
- Αποφυγή καπνίσματος και αλκοόλ, αφού θεωρούνται υπεύθυνα για την κακοσμία, καθώς και κύριοι ένοχοι για τον καρκίνο του στόματος. Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι απαραίτητη η αυτοεξέταση, ο έλεγχος των παρειών (εσωτερικά στα μάγουλα), των ούλων και της γλώσσας.
- Οδοντιατρικός έλεγχος (check-up) κάθε έξι μήνες.
Φροντίζουμε, λοιπόν, το στόμα μας και το σώμα μας… Προσέχουμε για να έχουμε.